Zusammenfassung
Im Jahr 1573 veröffentlichte Georg Henisch ein pharmazeutisches Kurzhandbuch, Enchiridion medicinae. Es enthält Heilmittel gegen gesundheitliche Beschwerden, ohne weitere Angaben zur Wirkung oder die Art der Anwendung. Dieses Handbuch basiert auf einer Vorstufe, die 1571 in Paris ohne Angabe eines Autors veröffentlicht wurde. Der Text beider Ausgaben ist nahezu identisch. Die zweite Ausgabe ist um ein Vorwort und abschließende Abschnitte mit einigen Rezepten erweitert. Ein Vergleich dieser Arbeit mit der zeitgenössischen medizinischen Literatur ergibt, dass das Enchiridion medicinae eine Zusammenstellung dreier Werke anderer Autoren ist: De materia medicinali et compositione medicamentorum von Guillaume Rondelet aus dem Jahr 1556; ein Kommentar des französischen Autors Sebastien Coquillat Scipio zu Galens Werk Quos, quibus, quando purgare oporteat von 1553; und das Lilium medicinae von Bernard de Gordon von 1550. Vermutlich hat Henisch als junger Student in Frankreich diese Kompilation aus dem Jahr 1571 erworben. Er ergänzte ein wenig um Passagen von Rendelet, fügte weitere Passagen aus zwei anderen Büchern hinzu und verfasste ein Vorwort, das er mit seinem Namen unterschrieb. So veröffentliche er 1573 in Basel das Enchiridion medicinae.
Summary
In 1573, Georg Henisch published a short pharmaceutical handbook, Enchiridion medicinae, which contains remedies for individual health problems, without making any further comments on the effects and method of use. However, this manual had a predecessor which was published in Paris in 1571 without mentioning the author. The text of both editions is practically identical, there are only minimal differences, but the second edition has been expanded to a foreword and final sections with some recipes. A comparison of the work with contemporary medical literature revealed that Enchiridion medicinae is a compilation of three works by other authors, De materia medicinali et compositione medicamentorum by G. Rondelet from 1556, a commentary by the French author Sebastien Coquillat Scipio on Galen’s work Quos, quibus, quando purgare oporteat from 1553 and the book Lilium medicinae by Bernard de Gordon from 1550. Henisch probably acquired this compilation from 1571 as a young student in France, added some passages by Rendelet and passages from two others books, wrote a foreword which he signed with his name and published in Basel in 1573.
Notes
Persönliche Mitteilung von Jean-Francois Vincent, dem Mitarbeiter der Pariser Bibliothèque Interuniversitaire de Santé (12.04.2018).
Literatur
Creager A, Grote M, Leong E. Learning by the book: manuals and handbooks in the history of science. BJHS Themes. 2020;5:1–13.
Spring S. Georg Henisch 1549–1818. Arzt, Mathematiker, Gräzist, Professor am Gymnasium bei St. Anna in Augsburg. In: Bellot J, Hrsg. Lebensbilder aus dem Bayerischen Schwaben. Bd. 13. Augsburg: Anton H. Konrad; 1986. S. 90–117.
Franck J. Henisch, Georg. In: Allgemeine Deutsche Biographie. 1880; 11: 750–751.. https://www.deutsche-biographie.de/pnd116702052.html#adbcontent. Zugegriffen: 18. Febr. 2021.
Henisz JE. German renaissance man: Georg Henisch (1549–1616) and his times. 2015.
Jaumann H. Iatrophilologia. Medicus philologus und analoge Konzepte in der frühen Neuzeit. In: Häfner R, Hrsg. Philologie und Erkenntnis: Beiträge zu Begriff und Problem frühneuzeitlicher Philologie. Tübingen: Niemeyer; 2001. S. 151–76.
Storchová L. Humanist literature in the Czech lands. In: Storchová L, Hrsg. The Czech lands. Part 1 A–L. Companion to central and eastern European humanism, Bd. 2. Berlin: De Gruyter; 2020. S. 23–40.
Ekler P. Georg Henisch, antik szerzők tudós fordítoja és kőzreadója [Georg Henisch, gelehrter Übersetzer und Herausgeber antiker Autoren]. In: Stemler A, Varga B, Hrsg. mint az gyömölcsös és termet szölöveszszöc. Budapest: Orságos Széchényi Könyvtár – Balasi Kiadó; 2010. S. 345–51.
Šimon F, Steger F. Der nutz auß den Krautgärten. Georg Henischs Übersetzungen pharmazeutischer Werke. Wien Med Wochenschr. 2021; https://doi.org/10.1007/s10354-021-00816-y.
Veesenmeyer G. Etwas von Georg Henisch etc. Literarische Blaetter, Bd. 4. Nürnberg: Verlag der J. L. S. Lechnerschen Buchhandlung; 1804. S. 19–24.
Balegová J, Šimon F. Henischov epigram o medicíne (1574). [Henischs Epigramm über die Medizin (1574)]. In: Hortus Graeco-Latinus Cassoviensis III. Košice: Univerzita P. J. Šafárika; 2020. S. 69–76.
Henisch G. Oratio de modo nutritionis in corpore humano. Lipsiae: sine typographo; 1572.
Henisch G. Themata medica de phrenitide. Basileae: Daniel et Leonardus Ostenii; 1576.
Šimon F. Henischove dizertačné tézy o frenitíde [Henischs Dissertationsthemen über Phrenitis]. In: A. M. O. S. Acta miscellanea orbis scientiae. Bratislava: Univerzita Komenského; 2019. S. 8–15.
Henisch G. Enchiridion medicinae: medicamentorum tam simplicium quam compositorum. Basileae: Peter Perna; 1573.
Anonymus 5. Enchiridion medicinae. Noscemus Wiki.. http://wiki.uibk.ac.at/noscemus/Enchiridion_medicinae. Zugegriffen: 19. Febr. 2021.
Galenos C. Quod animi mores corporis temperamenta sequantur. In: Kühn C, Hrsg. Opera omnia IV. Lipsiae: Cnobloch; 1822. S. 767–822.
Aegineta P. Opera. Venetiis: Turrisanus; 1553.
Jacquart D, Troupeau G, Hrsg. [Yûhannâ ibn Masawayh] Mésué, J. Le Livre des Axiomes médicaux (Aphorismi). Genève: Droz; 1980.
von Aquin T. Summa Theologiae. Bd. 44. Cambridge: Cambridge University Press; 2006.
Bergdolt K, Hrsg. Erasmus von Rotterdam. Encomium artis medicae. Lob der Heilkunst. Heidelberg: Manutius; 2008.
Enchiridion medicinae. Parisiis: apud Michaelem de Roigny 1571.
. https://www.biusante.parisdescartes.fr/histoire/medica/resultats/index.php?do=livre&cote=30133-1. Zugegriffen: 18. Febr. 2021.
Rondoletus G. De materia medicinali, et compositione medicamentorum brevis methodus. In: Illustrium in re medica virorum. Padua: [H. de Gibertis] 1556. Venetiis: Apud Vincentium Valgristum; 1562. spätere identische Ausgabe In Medicinales aliquot tracationes. Papiae: apud Hieronymum de Bartolis 1561; In Tractationes medicinales.
Galenus CI. Libellus, cui titulum fecit, Quos, quibus, & quando purgare oporteat a Sebastiano Coquillato Scipione in linguam Latinam conversus. Lugduni: apud Gugl. Rovillium; 1553. ejusdemque commentariis illustratus : cui accessit materia & forma medicamentorum, tam eorum, quae intro assumuntur, quam quae foris adhibentur : eodem autore.
de Bernard G. Opus lilium medicinae inscriptum : de morborum propè omnium curatione, septem particulis distributum, unà cum aliquot aliis eius libellis, quorum catalogum proxima pagina inuenies: omnia unquam antehac, emendatiora. Lugduni: apud G. Rouillium; 1550.
de Bernard G. De phlebotomia. In: Opus lilium medicinae inscriptum. Lugduni: apud G. Rouillium; 1574.
Galenus. Hippocratis Aphorismi et Galeni in eos commentarii. In: Kühn C, Hrsg. Opera omnia XVIII A. Lipsiae: Cnobloch; 1829. S. 1–195.
Wackernagel HG. 1532/33–1600. Die Matrikel der Universität Basel, Bd. 2. Basel: Verlag der Universitätsbibliothek;; 1951. S. 223.
Commentaires de la Faculté de médecine de Paris. Bibliothèque Interuniversitaire de Santé. Ms. N. 7 (ancien N. 323). Für die Zusendung des Manuskripts danken wir Herrn Jean-Francois Vincent, dem Mitarbeiter der Bibliothek.
de Harchies J. Enchiridion medicum: simplicium pharmacorum, quae in usu sunt, nomenclaturam, historiam, facultates & administrationem, brevi, elegante, fidoque, poemate comprehendens. Basileae: Peter Perna; 1573.
. https://www.e-rara.ch/bau_1/content/titleinfo/2431975. Zugegriffen: 19. Febr. 2021.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Ethics declarations
Interessenkonflikt
F. Šimon und F. Steger geben an, dass kein Interessenkonflikt besteht.
Additional information
Hinweis des Verlags
Der Verlag bleibt in Hinblick auf geografische Zuordnungen und Gebietsbezeichnungen in veröffentlichten Karten und Institutsadressen neutral.
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Šimon, F., Steger, F. Das Enchiridion medicinae (1573) – ein pharmazeutisches Kurzhandbuch, zusammengestellt von Georg Henisch. Wien Med Wochenschr 173, 352–357 (2023). https://doi.org/10.1007/s10354-021-00869-z
Received:
Accepted:
Published:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/s10354-021-00869-z